وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
عزاداری محرم ۲ قرن پیش چگونه بود؟
مجموعه عکس‌های «آنتوان سوروگین» عکاس گرجستانی زمان ناصرالدین شاه قاجار، از مردم، مشاغل، مکان‌ها و آداب و رسوم آن دوران به لحاظ تاریخی، دارای اهمیت و اعتبار ویژه‌ای است. عکس‌های وی از ایام محرم در کنار مولفه‌های زیبایی‌شناسانه بستر مطالعاتی بسیاری از پژوهشگران قرار دارد.
به گزارش ایرنا، عکس های آنتوان سوروگین از مراسم عزاداری محرم مورد توجه پژوهشگران و تاریخ‌نگاران قرار دارد. عکس‌هایی که جدا از ارزش زیبایی شناختی هر یک سندی تاریخی از زندگی ایرانیان در نزدیک به ۲ قرن پیش است.
عزاداری در محرم یکی از آئین‌های مورد توجه شاهان قاجار به شمار می‌رفت و آنها از این فرصت برای نشان داد پایبندی خود به شرع و ارادتشان به اهل بیت(ع) استفاده می‌کردند. در عصر قاجار با شروع ماه محرم خیابان‌ها و کوچه و شهر به پرچم‌های سیاه مزین می‌شد و در تهران در نزدیک به دویست هیأت مراسم عزاداری برقرار بود؛ در این میان شاهان نیز همراه با مردمی که رسوم و آداب عزاداری محرم را به جا می‌آوردند مراسم سوگواری برگزار می‌کردند.
ناصرالدین شاه قاجار که سخت خود را شیفته معصومین و بویژه امام حسین(ع) نشان می‌داد شاید بیش از دیگر شاهان قاجار خود را پایبند به عزاداری عاشورا می‌دانست. او در طول دوران سلطنت خود با ساخت تکیه دولت که گفته می‌شود بر اساس ساختمان رویال البرت هال در لندن طراحی شده بود هر شب مراسم روضه‌خوانی و سوگواری برگزار می‌کرد. در این میان مورخان علاقه زیاد شاه به اجرای نمایش تعزیه را دلیلی بر بنای تکیه دولت در دوره او می‌دانند.
سوروگین در این زمان از عکاسان نزدیک به ناصر الدین شاه محسوب می شد و گفته می شود که شاه قاجار علاقه‌ی زیادی به عکس‌های دربار و پرتره وی داشت.
بیشتر عکس‌های گرفته‌شده آنتوان خان متعلق به سال‌های ۱۲۴۹ تا ۱۳۰۹ خورشیدی است و او به علت اینکه توانایی صحبت کردن به زبان فارسی را مانند زبان مادری داشت، به خوبی توانست با اقشار فرهنگی مختلف مردم ایران ارتباط برقرار کند. عکس‌های او از دربار سلطنتی، حرمسراها، مساجد و بناهای یادبود دیگر ادیان بسیار شاخص بود و او را متمایز با دیگر عکاسان مشهور اروپایی در ایران می‌کند.
آنتوان که فرزند پدر و مادر گرجی تبار مقیم ایران بود در سفارت روسیه در تهران به دنیا آمد و از سنین جوانی همراه با برادرانش امانوئل و کولیا نزد عکاس معروف روسی دیمتری ایوانویچ ژرماکوف در تفلیس عکاسی را آموخت.
او در سال ۱۸۷۰ میلادی بار دیگر به ایران بازگشت و در تبریز ساکن و سپس به دستگاه ولیعهد مظفرالدین میرزا راه یافت و از او لقب «خانی» گرفت؛ وی بعد از آن به تهران آمد و در خیابان علاءالدوله (فردوسی) کنار در شرقی میدان مشق یک عکاسخانه دایر کرد.
عکس های سوروگین چشم اندازی منحصر به فرد از ایران را ارائه می دهد. او همچنین سنت های عکاسی غربی را پذیرفت، اما از آن فاصله گرفت. استفاده های نوآورانه او از نور، سایه و پرسپکتیو که او را از معاصرانش متمایز می کرد، از ویژگی های عکس های این عکاس است.
گفته می شود که در دوران مشروطه، آنتوان خان به جمع مشروطه خواهان پیوست و به همین خاطر محمدعلی شاه قاجار دستور داد بمبی را در خانه کنار عکاسخانه‌ی وی منفجر کنند؛ بر اثر این حادثه یکی از بزرگ‌ترین گنجینه‌های عکاسی دوران قاجار از بین رفت.
همچنین در دوران رضا شاه پهلوی دو هزار نگاتیو شیشه‌ای پرارزش سوروگین توقیف شد که تا سال‌ها بعد در دست خاندان پهلوی بود.
سوروگین عکاس مشهور در ایران قاجار (۱۷۸۹–۱۹۲۵) بود که بسیاری از جنبه‌های کار و هویت او همچنان یک راز باقی مانده است.
عکس های این عکاس ایرانی اکنون در «گالری هنر فریر» در واشنگتن، موزه‌ی ملی نژادشناسی شهر لیدن و موزه عکس آمستردام هلند نگهداری می شود.
بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی از رشد ۲ درصدی سپرده‌های ایران نزد بانک‌ها و موسسات مالی ۴۴ کشور دنیا طی سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ خبر داد و کل مراودات مالی ایران با این بانک‌ها و موسسات را ۱۹ میلیارد و ۶۳۴ میلیون دلار اعلام کرد.
به گزارش ایرنا، بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی در جدیدترین گزارش خود اعلام کرد: میزان سپرده‌های ایران نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی خارجی در پایان سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۷.۸۹ میلیارد دلار بوده است.
سپرده‌های ایران نزد این بانک‌ها و موسسات نسبت به پایان سال میلادی گذشته ۳۲۷ میلیون دلار یعنی حدود ۲ درصد افزایش داشته است.
از کل سپرده‌های ایران نزد بانک‌ها و مؤسسات مالی خارجی در پایان سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ بالغ بر ۹.۱۱۶ میلیارد دلار نزد بانک‌های خارجی و بقیه نزد مؤسسات مالی غیربانکی قرار داشته است.
بر اساس این گزارش تعهدات ایران در برابر بانک‌ها و مؤسسات مالی خارجی نیز در پایان سه‌ماهه اول ۲۰۲۲ رشد ۴ درصدی داشته و به ۱.۷۴۴ میلیارد دلار رسیده است. از این رقم ۹۱۵ میلیون دلار مربوط به تعهدات ایران در برابر بانک‌های خارجی بوده و بقیه شامل تعهدات ایران در برابر مؤسسات مالی غیربانکی بوده است.
بر این اساس کل مراودات مالی ایران با بانک‌ها و موسسات مالی خارجی در پایان سه ماهه ۲۰۲۲ بالغ بر ۱۹.۶۳۴ میلیارد دلار بوده است که این رقم نسبت به پایان سال میلادی گذشته رشد ۲ درصدی داشته است.
آمار بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی نشان می‌دهد از کل سپرده‌های ایران نزد این بانک‌ها و موسسات، ۶.۳۶۲ میلیارد دلار به یورو و ۱.۶۶۶ میلیارد دلار به ین ژاپن نگهداری می‌شود، سهم دلار از کل سپرده‌های ایران فقط ۲۸۰ میلیون دلار اعلام شده است.
از کل تعهدات ایران نیز ۱.۳۸۷ میلیارد دلار به یورو بوده و سهم دلار از این تعهدات فقط ۹ میلیون دلار محاسبه شده است.
مقر اصلی بانک تسویه حساب‌های بین‌المللی در شهر «بازل» در سوییس است و گزارش‌های آن تحت عنوان «بانکداری بین‌المللی و تحولات بازار مالی» چهار بار در سال منتشر می‌شود.
در این گزارش‌ها سپرده‌ها و تعهدهای مجموعه‌ای از بانک‌ها و مؤسسه‌های مالی غیربانکی متعلق به ۴۴ کشور دنیا که عمدتاً اروپایی هستند عرضه می‌شود.
تعزیه شهادت مسلم؛ تجسم وفاداری در مسلخ عهدشکنی
تعزیه شهادت مسلم -پسر عمومی امام حسین(ع)- به عنوان قاصد امین امام به مردم کوفه نه تنها نمادی آشکار از عهد، پیمان و وفاداری مسلمان معتقد به امر امام زمان است که بطن آن به تکفیر مسلخ عهدشکنی بر حقانیت قیام و مظلومیت اباعبدالله شهادت می‌دهد.
به گزارش ایرنا، تعزیه با ماه محرم دو یار جدانشدنی از یکدیگر در سیر تطور و تحول تاریخ رخدادهای آیینی و مذهبی ایرانیان بوده است.
به‌ویژه از عهد صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع به‌عنوان مذهب رسمی کشور، شکل و شیوه اجرای تعزیت و سوگواری بر سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و یاران باوفایش در دشت کربلا در راستای زنده نگه‌داشتن و پاسداشت نهضت و مکتب حسینی و تبلور و تجلی مفاهیمی چون عشق، ایثار، فداکاری، نوع‌دوستی، صلح، خانواده‌مداری، ایمان و نظایری از این دست را به شکلی تام و تمام در اجرای شبیه‌خوانان و تعزیه‌سرایان کشور شاهد بوده‌ایم.
بر همین اساس در دهه نخست ماه محرم بر آن شدیم تا به فراخور این ایام، نقب و نظر و روایتی بر مهم‌ترین تعزیه‌های دهه نخست ماه محرم که در این ایام پیشاروی مخاطبان قرار می‌گیرد و فصل مهمی از همراهی و همدلی آنها با ائمه اطهار(ع) به‌ویژه سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) را با خود به‌همراه داشت و دارد را با شما در میان بگذاریم.
در نخستین گزارش از سلسله گزارش‌های معرفی درخشان‌ترین تعزیه‌های دهه نخست ماه محرم به سراغ تعزیه شهادت مسلم می‌رویم.
تعزیه مسلم بن عقیل از تعزیه‌های مرتبط با واقعه عاشوراست که شیعیان غالبا آن را در ماه محرم اجرا می‌کنند. این تعزیه در بسیاری از مناطق ایران در روز اول محرم و در بعضی مناطق در سالروز شهادت حضرت مسلم(ع) در روز عرفه برگزار می‌گردد.
مسلم بن عقیل بن ابی‌طالب، پسر عموی امام حسین(ع) است. در واقعه کربلا امام پیش از حرکت به سمت کوفه، او را به عنوان نماینده خود به این شهر فرستاد تا اوضاع را به ایشان گزارش کند. اما با ترفند ابن زیاد و پراکنده شدن مردم و خالی کردن پشت مسلم، او دستگیر شد و در روز عرفه به شهادت رسید.
شرح تعزیه؛ آغاز
در آغاز تعزیه، قاصدی نامه‌های کوفیان را به امام حسین(ع) می‌رساند. امام حسین(ع) با بیان بی‌وفایی کوفیان در جریان خلافت امام علی(ع) و صلح امام حسن(ع) به وی جواب رد می‌دهد ولی با اصرار قاصد، پسرعموی خود -مسلم- را به عنوان نماینده به سوی کوفه اعزام می‌کند.
اعزام مسلم به کوفه
صیادی در بین راه صیدی را به زمین می‌زند. مسلم با دیدن این جریان شگون بد زده و به نزد امام حسین(ع) باز می‌گردد، امام دوباره وی را به کوفه اعزام می‌کند
مسلم برای خداحافظی به سوی همسر و فرزندان می‌رود، اما دو طفل وی به نام‌های محمد و ابراهیم با پافشاری زیاد و گریه تقاضای همراهی در این سفر را دارند که موفق شده و با مسلم به سوی کوفه رهسپار می‌شوند. صیادی در بین راه صیدی را به زمین می‌زند. مسلم با دیدن این جریان شگون بد زده و به نزد امام حسین(ع) باز می‌گردد، امام دوباره وی را به کوفه اعزام می‌کند.
ورود مسلم به کوفه
مسلم پس از رسیدن به کوفه بر منبر رفته و گروه زیادی از جمله هانی بن عروه، مختار و محمد بن اشعث با او بیعت می‌کنند با این تفاوت که هانی و مختار در هیبت موافق خوان و محمد بن اشعث در هیبت مخالف خوان هستند.
ورود ابن زیاد به کوفه
ابن زیاد به دروغ خود را امام حسین(ع) معرفی کرده و وارد شهر کوفه می‌شود، وی پس از استقرار در دار الاماره چهره واقعی خود را معرفی کرده و مردم را از همراهی کردن مسلم برحذر می‌دارد. همچنین محمد بن اشعث را به خانه هانی فرستاده و هانی را احضار می‌کند.
شهادت هانی
هانی ابتدا از رفتن اکراه دارد که با واسطه گری محمد بن اشعث و امان وی نزد ابن زیاد می‌رود. پس از مکالمه تندی که بین هانی و ابن زیاد رخ می‌دهد، هانی با شمشیر به ابن زیاد حمله کرده که محافظان مانع شده و به دستور ابن زیاد هانی توسط محمد بن اشعث به شهادت می‌رسد.
تنهایی
مسلم پس از شنیدن خبر شهادت هانی، با طرفدارانش به دارالعماره حمله کرده ولی هنگام نماز همه طرفداران مسلم به غیر از طفلانش او را رها می‌کنند چرا که محمد بن اشعث بانگ می‌دهد لشکری از شام به زودی به کوفه می‌رسد و همه شما را تار و مار می‌کند.
مسلم آوای غریبی می‌خواند و بی‌وفایی کوفیان را با طفلان زمزمه می‌کند، وی به در خانه شریح قاضی رفته و کودکان را به او می‌سپارد، لحظه جدا شدن مسلم از کودکان در این مجلس بسیار غم انگیز است و اشعاری که طرفین هنگام جدایی می‌خوانند بسیار حزن‌آلود است
مسلم تنها در کوچه‌های کوفه سرگردان است که زنی به نام طوعه وی را در خانه جای می‌دهد، اما پسر طوعه به نزد ابن زیاد رفته و با گرفتن انعامی ابن زیاد را از محل اختفای مسلم خبر می‌کند.
شهادت
به دستور ابن زیاد مسلم را به بلندی برده و به شهادت می‌رسانند. مسلم هنگام شهادت از بام به امام حسین(ع) سلام می‌دهد
سپاه زیادی به فرماندهی محمد بن اشعث رهسپار خانه طوعه می‌شوند که مکرر از مسلم شکست می‌خورده و از ابن زیاد تقاضای نیروی کمکی می‌کنند، محمد اشعث با خواندن اشعاری نزد ابن زیاد از شجاعت مسلم و فرار لشکر سخن می‌گوید. سرانجام با حیله ابن زیاد در مسیر مسلم چاهی حفر می‌شود و مسلم به درون چاه سقوط می‌کند. سپاه پس از زدن ضربات کاری بر وی او را با طناب بسته و به دارالعماره کوفه می‌برند.
نهایت به دستور ابن زیاد مسلم را به بلندی برده و به شهادت می‌رسانند. مسلم هنگام شهادت از بام به امام حسین(ع) سلام می‌دهد و امام نیز پاسخ وی را می‌دهد.
بازتاب جهانی نمایش تمسخرآمیز «هالک دروغین ایرانی»
نمایش عجیب و تمسخرآمیز سجاد غریبی در مبارزه با رقیب قزاقستانی‌اش انتقادات زیادی را همراه داشته است.
به گزارش دیلی میرور، هالک ایرانی کمتر از ۲ دقیقه در اولین بازی خود در بوکس دوام آورد و توسط رقیب سنگین وزن قزاق خود ناک اوت شد. این دو، مدت‌ها خواستار مبارزه با یکدیگر بودند و سرانجام ماه گذشته با امضای قراردادی این مسابقه نهایی شد.
این مسابقه برای شش راند دو دقیقه‌ای برنامه‌ریزی شده بود، ولی در همان راند اول هالک بادکنکی ایرانی شکست خورد و نتوانست به مبارزه ادامه دهد.
هیچ‌کدام از این افراد جرأت نداشتند لباس‌های خود را برای این مبارزه درآورند. مدت‌ها شایعاتی وجود داشت مبنی بر اینکه عکس‌های سجاد غریبی در شبکه‌های اجتماعی که ماهیچه‌های باورنکردنی را نشان می‌داد ویرایش شده است، به همین دلیل او شب گذشته تی‌شرت را از تنش خارج نکرد.
در این مبارزه از همان دور اول مشخص بود که تیتان – با نام واقعی جومانوف آلمات باخیتوویچ – بسیار آماده‌تر از غریبی است. غریبی تنها یک مشت توانست به سمت حریفش بزند و در واقع به طور مداوم پشت خود را به حریفش کرده بود و در همان دقیقه اول ناک اوت شد.
او به بازی برگشت ولی ضربه بعدی او را ناک داون کرد و نتوانست دیگر ادامه دهد.
سایت asianmma نیز نوشت: هالک ایرانی شب گذشته اولین بازی خود را در بوکس انجام داد. به طرز عجیبی او برای مبارزه با رقیب اینستاگرامی تایتان قزاقستان از درآوردن پیراهن خود امتناع کرد!
برای مردی که شهرت خود را با انتشار عکس‌های برهنه برای به نمایش گذاشتن، هیکل چشمگیر خود به دست آورد، به نظر می‌رسد که شرایط بدنی او با آنچه در عکس‌ها به نمایش گذاشت فرق دارد. او اصرار داشت که برای این مبارزه تی‌شرت بپوشد که در راند ابتدایی نیز مبارزه به پایان رسید.
خیلی زود مشخص شد که سجاد غریبی هیچ ایده‌ای برای بوکس کردن ندارد. داور مسابقه را لغو کرد و او را از تحقیر بیشتر نجات داد. این یک نمایش شرم آور از مردی بود که به نظر می رسد چندان اهل بدنسازی نیست، چه برسد به یک بوکسور.
سجاد غریبی هنوز نزدیک به یک میلیون فالوور اینستاگرام دارد و احتمالاً برای این مبارزه پول قابل توجهی به دست آورده است، اما این پول نقد به قیمت نشان دادن تصویر واقعی او به دست آمد.
قوانین مفقودشده در سیل
سیل‌های رخ داده در کشور بار دیگر ضرورت توجه به قوانین و مقررات پیشگیرانه از سیل را مورد توجه افکار عمومی قرار داده است، قوانین و مقرراتی که به گفته چند مقام مسئول بی‌توجهی به آنها موجب افزایش خسارات ناشی از سیل شده است.
به گزارش ایسنا، در آخرین روز از اولین ماه تابستان سال ۱۴۰۱ بود که نخستین اپیزود از سریال سیل‌های تابستانی در کشور اتفاق افتاد. سیلی که نه تنها زمان وقوع آن موجب شگفتی شد، بلکه در مکان و شرایطی هم رخ داد که کمتر کسی احتمال وقوع سیل در آن را می‌داد؛ سیل در یک روز آفتابی و در شرق استان فارس رخ داد و طبق گزارش‌های رسمی منجر به مرگ ۲۲ تن شد. پس از این سیل اما از ابتدای مرداد ماه سیل‌ها و آبگرفتگی‌های دیگری در کشور رخ داد که برابر آمارهای رسمی تا روز گذشته حداقل ۶۹ کشته برجای گذاشته است.
اما دلیل وقوع این سیل‌ها چیست و چه عواملی منجر به تشدید خسارات ناشی از آن شده است؟ آیا امکان کاهش خسارات جانی و مالی ناشی از آن وجود داشت یا اگر همین اقدامات نیز انجام نشده بود، خسارات چندین برابر شده بود؟ محمد حسن نامی، رییس سازمان مدیریت بحران کشور که در جریان عملیات امداد و نجات در سیل شرق استان فارس نیز حضور داشت، درباره دلایل خسارات ناشی از این سیل به ایسنا گفته بود: «سیل پیش‌بینی شده و حتی نسبت به وقوع آن هشدار هم داده شده بود، اما افرادی که آنجا بودند به دلیل آفتابی بودن هوا آن را جدی نگرفته و در واقع باور نکرده بودند که ممکن است در هوای آفتابی سیلی بیاید.»
تصوری غلط از تغییرات اقلیمی
یکی از اصلی‌ترین دلایل وقوع سیل در چنین شرایط آب و هوایی را می‌توان تغییرات اقلیمی دانست و از این رو می‌توان نتیجه باورنکردن یا جدی نگرفتن هشدارها درباره وقوع سیل را ناشی از عدم آگاهی پیرامون تغییرات اقلیمی و پیامدهای آن دانست. موضوعی که علی بیت‌الهی، دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی درباره آن به ایسنا می‌گوید:«متاسفانه برخی ازمردم باور ندارند که ممکن است سیلابی در تابستان رخ دهد، در حالی که ما سال‌هاست که روند سیلاب ها را به کررات در این فصل دیده‌ایم. سیل‌هایی که اتفاقا در این فصل رخ می‌دهد قدرت تخریبی بالایی دارند. حتی در پاکدشت تهران، استهبان استان فارس و دیگر مناطق مختلف کشور نیز شاهد سیلاب‌های تابستانه زیادی بودیم.»
او همچنین می‌گوید: « فکر می‌کنم مردم و مسئولان باید تغییرات اقلیمی را باور کنند و مثل روال سابق انتظار نداشته باشیم که در تابستان سیلاب خسارت‌زا کمتر باشد. اتفاقا پیش‌بینی‌ها بر این است که زین پس تعداد این سیلاب ها نیز بیشتر خواهد شد، از این رو نیاز به آموزش های مستمر در خصوص سیلاب وجود دارد. آموزش اگر مستمر نبوده و منقطع باشد، ملکه ذهن نمی‌شود. آموزش نیازمند استمرار و پیوستگی است و آموزشی که سالی یک‌بار یا در اثر یک حادثه گوشزد شود در اذهان عمومی نقش نمی‌بندد، این به دلیل عدم پیوستگی در آموزش‌های عمومی است. به هر حال همه انسان ها به صورت غریزی مراقب جانشان هستند و اگر خطر را احساس کرده باشند از آن دور می‌شوند، یکی از دلایل بی‌توجهی برخی از مردم به هشدارها این است که چون آموزش ندیده‌اند نمی‌توانند بر اساس دانشی که دارند وقوع سیل را باور و خطر آن را احساس کنند.»
بیت‌اللهی می‌افزاید: « متاسفانه در باور عمومی پدیده تغییرات اقلیمی با خشکسالی عجین شده و به همین دلیل مردم کمتر می‌توانند سیل را نیز به عنوان پیامدی از این پدیده باور کنند. گاهی افراد به دلیل نا آشنایی با رفتار سیل و قدرت تخریبی آن دچار حادثه می‌شوند. مثلا همین که دیده شده برخی افراد با خودرو وارد جریان روان آب می‌شوند، نشان می‌دهد که اطلاعاتشان در مورد سیل و قدرت آن کم است. اگر این فرد بداند بادی که در لاستیک‌های خودرو وجود دارد، در آبی به ارتفاع ۲۰ سانتی‌متر مانند قایق بادی رفتار می‌کند، قطعا دیگر چنین کاری انجام نخواهد داد. به این خاطر معتقدم اگر این آموزش‌ها استمرار داشته باشد در ذهن مردم ثبت می‌شود.»
سیل روی دیگر خشکسالی
تغییرات اقلیمی که به عنوان یکی از دلایل سیل‌های اخیر مطرح شده مانند سکه‌ای است که تنها یک روی آن خشکسالی است، روی دیگر آن همانطور که بیت‌اللهی نیز به آن اشاره کرد؛ همین بارش‌های شدید و جاری شدن سیل و آبگرفتگی است. در واقع وقتی سخن از تغییرات اقلیمی به میان می‌آید، یعنی شرایط نرمال و تعادلی که در طولانی مدت وجود داشته از بین رفته است. این نکته نمی‌تواند صرفا به معنای کاهش بارش و خشکسالی محض باشد. از بین رفتن تعادل گاهی سبب بارش کمتر از میزان نرمال و گاهی سبب بارش بیش از حد معمول می‌شود. این در حالی است که کلیشه موجود در میان بخش قابل توجهی از افکار عمومی، این پیام را به اذهان متبادر می‌کند که تغییرات اقلیمی یعنی خشکسالی و خبری از بارندگی و بارش باران نیست.
اینجاست که نقش هر نهاد و سازمان برای پیشگیری از وقوع سیل بیش از گذشته اهمیت پیدا می‌کند. بررسی قوانین، نقش و وظایف سازمان‌ها درباره سیل و بررسی احتمال ترک فعل می‌تواند ابهامات را برطرف کرده و ریسک وقوع دوباره چنین حوادثی با چنین حجمی از خسارات را کاهش دهد.
یکی از مواردی که باید در سیل اخیر به آن توجه می‌شد، ساخت و ساز غیرقانونی در حریم و یا حتی بستر رودخانه‌ها بود. این مسئله، محدود به سال‌های اخیر نمی‌شود. در ماده یک قانون پیشگیری و مبارزه با خطرات سیل که مصوبه پنجم خرداد ۱۳۴۸ است، به طور صریح به این موضوع اشاره شده است. طبق این قانون «به منظور حفظ جان و مال مردم از خطرات سیل و تامین بهداشت عمومی وزارت کشور مکلف است بلافاصله پس از تصویب این قانون کلیه اقدامات لازم را برای حفظ و اصلاح و احداث مسیل و سیل برگردان و کشیدن کانال فاضلاب به عمل آورده و از کلیه اراضی و مستحدثات و ساختمان‌های متعلق به دولت و مؤسسات یا اشخاص اعم از حقیقی و یا حقوقی در هر نقطه که برای تامین منظورهای مذکور ضرورت داشته باشد استفاده کرده و تعرف یا تملک کند.»
تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها
محمدحسن نامی، رئیس سازمان مدیریت بحران کشور، درباره ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها و تجاوز به حریم آنها به ایسنا می‌گوید: «حریم رودخانه‌ها از آکس رودخانه تا حدود ۱۵۰ متر به اطراف را شامل می‌شود. اما در مواردی می‌بینیم که قبلا ساخت و سازی انجام شده است. در این دوره شاهد فعالیت خوب قوه قضاییه در این خصوص هستیم و با این موارد برخورد خواهد شد.» علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران نیز پس از وقوع سیل‌های اخیر در اظهاراتی با انتقاد از ساخت و ساز در حریم و حتی بستر رود گفته بود:« قبلا ساخت و ساز در حریم رودخانه اتفاق می‌افتاد، اما متاسفانه اکنون در بستر رودخانه نیز شاهد ساخت و ساز هستیم. در سیل اخیر هم در موارد متعددی شاهد این قضیه بودیم. باید تشکر کنیم از دولت و قوه قضاییه که اخیرا خیلی سخت‌گیرانه به موضوع حریم دریا و رودخانه‌ها ورود کرده و یک سری از مناطق را آزاد کرده‌اند که البته این کار باید استمرار و ادامه داشته باشد.»
غفلت هواشناسی از یک الزام قانونی؟!
اما تصرف بستر و حریم رودخانه و همچنین جدی نگرفتن هشدار تنها دلیل اعلام شده برای وقوع این سیل نبود. مهرداد بذرپاش، رییس دیوان محاسبات کشور نیز از جمله مسئولانی بود که پس از وقوع سیل در امام‌زاده داوود (ع) با انتشار یک توئیت به این موضوع واکنش نشان داد. او در حساب توئیتر خود نوشت:«علیرغم گذشت پنج سال از تصویب قانون هوای پاک، مطابق ماده ۲۶ قانون هوای پاک، سازمان هواشناسی مکلف بود ظرف دوسال شبکه ملی هشدار و پیش آگاهی رخدادهای سیل، طوفان و گردوغبار را تکمیل کند که این مهم انجام نشده است. ترک فعل صورت‌گرفته، بزودی در دستور کار دیوان محاسبات قرارخواهد گرفت.»
در این اظهارات در حالی مطرح شده که در هفتم اسفندماه سال ۱۴۰۰ ،مهدی رهنما، رئیس پژوهشگاه پژوهشگاه هواشناسی و علوم جو سازمان هواشناسی کشور، با اشاره به راه‌اندازی سامانه هشدار سیل گفته بود: «سامانه پیش‌بینی و هشدار سیل نسل چهارم برای حوضه‌های آبریز کرخه، کارون، دز، استان گلستان، استان گیلان، استان لرستان، استان خراسان شمالی، شهر قم، کلانشهر تهران و… به صورت کاملا بومی و عملیاتی در این پژوهشگاه طراحی و توسعه یافته است و به‌زودی سامانه هشدار سیل کشور به‌صورت یکپارچه برای حدود ۶۰۰ نقطه جمعیتی در سطح کشور در سازمان هواشناسی کشور به بهره‌برداری خواهد رسید.» موضوعی که به نظر می‌رسد اجرایی نشده و به همین دلیل نیز رییس دیوان محاسبات کشور را به انتشار آن توئیت وادار کرده است.
مطابق ماده ۲۶ قانون هوای پاک که در تاریخ ۲۶ مردادماه سال ۱۳۹۶ از سوی حسن روحانی، رییس جمهوری وقت کشورمان برای اجرا ابلاغ شده و در توئیت رییس دیوان محاسبات کشور نیز مورد استناد قرار گرفته؛ «ماده۲۶ـ وزارت راه و شهرسازی (سازمان هواشناسی کشور) با همکاری سازمان مکلف است، حداکثر ظرف مدت دوسال پس از ابلاغ این قانون، شبکه ملی هشدار و پیش‌آگاهی رخدادهای سیل، طوفان و گرد و غبار را تکمیل کند»
انتقاد نماینده مجلس از پیش‌بینی و مدیریت سیل
محسن پیرهادی، رییس فراکسیون مدیریت شهری مجلس هم از دیگر منتقدان هواشناسی بود. او پس از بازدید از مناطق سیل زده امام زاده داوود (ع) انتقاداتی را درباره پیش‌بینی وقوع سیل مطرح کرد و گفت:« مدیریت جدی و قاطع برای پیشگیری از بحران و حوادث در کشور وجود ندارد، آنچه که در بررسی های اولیه مشخص است، بهتر بود سازمان مدیریت بحران بنا به وظیفه و تجربه‌اش در پیش‌بینی حوادث هشدارهای حادثه احتمالی را فراگیرتر اعلام می‌کرد و در هماهنگی با دیگر نهادی مربوط و اعمال مقتدرانه قانون مانع از حضور و تجمع مردم در مکان های پرخطر و آسیب دیده می‌شد.»
او گفته بود:« در حادثه بامداد امروز، پنج شنبه منطقه کن و حریم امام زاده داوود اگرچه در همان ساعات اولیه وقوع حادثه حضور نیروهای امدادی و مسئولان ذیربط چشم گیر بود و سازمان های مربوطه برای امداد و نجات در صحنه حضور داشتند اما زنجیره‌ای از اهمال کاری‌ها سبب افزایش میزان آسیب‌ها و قربانی شدن جمعی از هموطنانمان شد.در بررسی های ابتدایی مشخص شد که وقوع حادثه تلخ سیلاب امام زاده داوود و مناطق همجوار آن دلایل متعددی دارد. عدم لای روبی و گابیون بندی حریم رودخانه، عدم اعمال مقتدرانه قانون در مورد هشدارها و تعطیلی و تخلیه محل و توقف یک خودرو دریچه کانال رودخانه از جمله عواملی بودند که در کنارهم سبب طغیان سیل شدند و این فاجعه را به بار آوردند.»
پیرهادی با بیان اینکه «وزارت نیرو و به صورت ویژه سازمان منابع طبیعی موظف به لای روبی حریم رودخانه بوده اما در لای روبی سهل انگاری و تعلل داشته است» گفته بود:« همین تعلل یکی از علت های اصلی خسارت بار شدن سیل در کن شد، چرا که به گفته کارشناسان این حوزه در سال ۹۸ چون لای روبی مسیر رودخانه به موقع انجام شده بود، بارش که پنج برابر میزان اخیر بود به راحتی کنترل و مانع از بروز چنین حادثه‌ای شده بود، بنابراین ضروری است که مسئولان شرح دهند چرا سیل امروز که یک پنجم سال ۹۸ بوده چنین خسارت بار شده است؟ در کنار سهل انگاری سازمان منابع طبیعی برای بستر سازی لازم برای کنترل و مدیریت سیل دلیل دیگری که سبب شکل گیری این حادثه شده، عدم اعمال قانون است. زمانی که خطری شناسی و نسبت به وقوع آن هشدار داده می‌شود باید اعمال دقیق و جدی قانون صورت گیرد و دستگاه های مربوطه موظف می شوند با دادن هشدار جدی به مردم و کسبه منطقه و همچنین تخلیه و مسدود کردن راه های منطقه از حضور افراد در این موقعیت جلوگیری کنند اما متاسفانه اعمال قانون مقتدرانه قانون ازسوی پلیس و به طور مشخص راهداری برای منع مردم از حضور در منطقه و حتی خود امام زاده صورت نگرفته بود و مردم غفلت کردند و منجر به تلفات جانی هم شد.»
این نماینده مجلس در بخش دیگری از اظهارات خود گفته بود: « در گام اول در کنار دیگر مسئولان مربوطه پیگیر روند امدادرسانی به آسیب دیدگان این حادثه تلخ خواهم بود و در گام دوم برای ممانعت از بروز حوادث مشابه خواستار توضیح نهادها و سازمان‌های مسئول درباره، علل وقوع چنین فاجعه‌ای ،حجم آسیب و روند امداد و نجات خواهم شد، مسئول یا مسئولانی که با اهمال یا تخلف در اجرای قانون سبب بروز حادثه شده‌اند باید به‌خاطر خسارت‌های جانی و داغدار شدن و آسیب دیدن مردم پاسخگو باشند. متاسفانه مدیریت حوادث و سوانح در سال‌های اخیر بیش از آنکه مبتنی بر مدیریت و پیشگیری از بحران باشد به سمت مدیریت پس از وقوع بحران سوق پیدا کرده است و عملا مدیریتی برای پیشگیری از بحران و حوادث و فجایع نداریم، شتاب و جدیت در مدیریت حادثه به پس از بروز آن و امداد رسانی محدود شده است، روندی پرهزینه و خسران آفرین است که باید هرچه سریعتر برای آن تدبیری اندیشید.
باید به قانون مدیریت بحران کشور عمل شود
مرتضی اکبرپور، کارشناس ارشد مدیریت بحران و معاون پیشین سازمان مدیریت بحران کشور در گفت‌وگو با ایسنا درباره انتقادات مطرح شده پیرامون اقدامات انجام شده از سوی هر سازمان برای مدیریت سیل گفت: قانون موجود مدیریت بحران کشور در زمینه سیل حاصل تجارب ۵۶ کشور است و با بررسی اطلاعات و تجارب این کشورها بومی‌سازی شده است. چهار سال زمان در مجلس نهم و دهم نیاز بود تا این قانون مصوب شود. قانون سیل جامع و کامل است و نقص و شکاف ما در زمینه اجرای قانون است. مشکلات زیادی برای اجرای قانون وجود دارد؛ یکی از آنها تامین منابع مالی است. مورد دیگر لزوم فرهنگ‌سازی میان مسئولین و مردم است. در زمینه پیشگیری نیز نهادی مانند وزارت نیرو باید در حوزه پایش و کنترل سیلاب مجهزترین امکانات را فراهم کند. بدیهی است که اگر این اتفاق نیفتد، در صورت وقوع حادثه کار برای نهادهای امدادرسان سخت‌تر خواهد شد. باید به قانون مدیریت بحران کشور به طور کامل عمل شود.
وی ادامه داد: این اقدامات پیشگیرانه هستند که می‌توانند مدیریت بحران را قبل از وقوع آن تسهیل کنند. نهادهای زیادی هستند که در اجرای طرح‌های پیشگیرانه مسئولند؛ وزارت راه و شهرسازی و به‌خصوص سازمان هواشناسی کشور، وزارت نیرو، وزارت ارتباطات و… تعدادی از این نهادها هستند. قانون درباره همه آنها شفاف و مشخص است و وظایف را معین کرده است. ماده ۱۴ قانون بحران کشور وظایف این دستگاه‌ها را مشخص کرده است و اجرای این قانون به شکل کامل و درست می‌تواند کمک شایانی به کاهش خسارات و آسیب‌ها کند.
اکبرپور درباره احتمال قصور یا ترک فعل نهادها و سازمان‌ها نیز اظهارکرد: اصلا بحث انجام دادن یا ندادن وظیفه مطرح نیست. موضوعی که اهمیت دارد، توانمندسازی دستگاه‌ها و سازمان‌هاست. برای مثال هلال احمر ما باید تجهیز شود و از آخرین امکانات بهره ببرد تا بتواند در زمان حادثه بهترین عملکرد خود را داشته باشد.
اکبرپور ادامه داد: سامانه هشدار سیل باید به این گونه عمل کند که وقتی هواشناسی هشدار خود را در شرایط اضطرار اعلام می‌کند، بوق، صدا یا آژیر هشدار برای مردم منطقه به صدا دربیاید و آنها را آگاه کند. تمام متولیان این امر باید هنگام هشدار با هم کار کنند. این یک شبکه گسترده و بهم پیوسته است. امیدوارم این سامانه و سیستم در کشور ما نیز به درستی اجرا شود.
وی درباره تامین منابع مالی برای سازمان‌ها و نهادهای متولی در زمینه سیل نیز گفت: دستگاه‌های متولی باید اعتبار مورد نیاز و پیشنهادی خود را ارائه دهند. سازمان بحران این موضوع را بررسی می‌کند و نهایتا به عددی می‌رسد که می‌تواند بخشی از مشکلات را حل کند. البته نمی‌توان همه مشکلات را یک‌جا حل کرد و برنامه‌های چندساله و مدونی موردنیاز است تا بتوان مشکلات را به نوبت حل کرد.
قوانین مدیریت بحران برای سیل چیست؟
اما قانون مدیریت بحران کشور که مورد استناد اکبر پور قرار گرفته چه وظایفی را برای دستگاه‌های مختلف در کنترل سیل و مقابله با آن معین کرده است؟ طبق بند «الف» ماده ۱۴ قانون بحران کشور؛ سه وزارتخانه «آموزش و پرورش»، «علوم، تحقیقات و فناوری» و «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» موظفند با همکاری جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای کشور و بر اساس استانداردهای سازمان، نسبت به طراحی و ارائه واحد درسی «آمادگی در مقابل حوادث و سوانح» در قالب برنامه آموزشی مدارس، دانشگاهها و موسسات پژوهشی اقدام کنند. گذراندن این درس برای تمامی دانش‌آموزان و دانشجویان الزامی است.
بر اساس بند «پ» همین ماده وزارت نیرو موظف است با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و وزارت کشور (سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور)، سازوکارهای لازم برای کنترل آب‌های سطحی (سیلاب) در سطح ملی و استانی را ایجاد کند.
بند «ت» این ماده از قانون نیز می‌گویدکه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از طریق موسسات وابسته از جمله موسسه ژئوفیزیک، پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله، پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی موظف است تا با همکاری سازمان هواشناسی (پژوهشکده هواشناسی و اقلیم‌شناسی) و انجمن‌های علمی نسبت به توسعه تحقیقات، مطالعات و شبکه‌های اطلاعاتی تخصصی درباره پیشگیری و کاهش خطر حوادث و سوانح اقدام کند.
بر اساس بند «ث» ماده ۱۴ قانون مدیریت بحران کشور؛ وزارت راه و شهرسازی باید از طریق سازمان هواشناسی کشورو با همکاری وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی شبکه پایش و هشدار سیل در سطح کشور را تکمیل کند. همچنین این وزارتخانه باید با همکاری سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و با مشارکت جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران و بر اساس استانداردهای سازمان، نسبت به تهیه برنامه‌های آموزشی برای ارتقای سطح آگاهی مردم در برابر بحران اقدام کند.
طبق بند «ح» این ماده قانونی، وزارت امور اقتصادی و دارایی (بیمه مرکزی) موظف است با هماهنگی سازمان مدیریت بحران کشور سازوکارهای لازم برای گسترش بیمه حوادث و سوانح با اولویت آتش‌سوزی، سیل و زلزله را فراهم کند. همچنین بر اساس بند «د» همین ماده قانونی وزارت کشور موظف است تا از طریق سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور برای توسعه ایمنی، اطفای حریق، جست‌وجو و نجات آسیب‌دیدگان از حوادث شهری و روستایی در مراکز جمعیتی اقدام کند.
علاوه بر قانون مدیریت بحران کشور، مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون وقوع سیل در کشور نیز مصوبه‌ای الزام آور است. بر اساس این مصوبه که در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۸ و پس از وقوع سیل گسترده در نقاط مختلف کشور شامل گلستان، لرستان، خوزستان، فارس و … ابلاغ شد، بر مواردی مانند «تهیه و تدوین اسناد فرادست مرتبط با کاهش خطر سیل» و … تاکید شده است.
حالا باید دید که پیگیری‌ها از سیل اخیر به کجا ختم خواهد شد؛ آیا آنچه که این روزها از زبان مسئولان مختلف درباره رسیدگی به تخلفات و قصورات مطرح می‌شود، به سرنوشت اظهارات انتقادی درباره سیل در سال‌های قبل دچار شده یا این‌بار منجر به اتخاذ رویکردهای صحیح برای پیشگیری و مقابله با سیل خواهد شد؟
