یادداشت امروز / آثار اسراف در زندگی از دیدگاه اسلام

اولین و مهم‌ترین اثر منفی اسراف از نگاه اسلام، محرومیت است. این محرومیت می ­تواند در حوزۀ مسائل اقتصادی و فقر مادی و یا محرومیت از هدایت الهی باشد.
حضرت علی(ع) در وسائل‌الشیعه می ­فرمایند: «اقتصاد و میانه­ روی باعث توانگری و اسراف و ولخرجی مایه فقر و تنگدستی است.» و یا خداوند در آیۀ ۲۵ سورۀ مومنون آورده: «همانا خداوند، انسان اسراف‌کار و دروغ‌گو را هدایت نمی‌کند.»
در تاریخ اسلام، همواره یکی از مهم­ترین عواملی که در سقوط حکومت­ها و تمدن­ها، موثر شناخته شده است، مسالۀ اسراف و تبذیر است؛ چرا که اسراف و زیاده ­روی در بهره ­برداری از نعمت­ها و امکانات، سبب تباهی آن­ها و از بین رفتن­شان می­ شود و در نهایت جامعه را فقیر و محروم می­ سازد. خداوند در آیات ۱۵۱ و ۱۵۲ سورۀ شعرا درخصوص گروه اسراف­کاران می‌فرماید: «و فرمان اسراف­کاران را مپذیر» و «این‌ها که در زمین فساد می‌کنند و به‌‌ اصلاح حال مردمان نمی‌پردازند.» و در جای دیگری دربارۀ اسراف­کاران مثالی ذکر کرده و فرموده است: «منطقه آبادی را که امن و آرام و مطمئن بوده و همواره روزی­ اش به‌طور فراوان از هر مکانی فرا می‌رسید، اما نعمت خدا را کفران کردند و خداوند به سبب اعمالی که انجام می‌دادند لباس گرسنگی و ترس را در اندامشان پوشانید.»
طبق روایات و آیات متعدد، اسراف، برای آدمی، عذاب دنیوی و اخروی به همراه دارد. اسراف در دین اسلام از گناهان کبیره است.
مرحوم علامه طباطبایی در این‌باره، در کتاب المیزان فرموده: «کسی که همه‌چیزش از آن خداوند است، اگر او را فراموش کند، در حقیقت از مسیر اعتدال و حق خارج شده و چنین فردی اسراف‌کار و متجاوز است. لذا خداوند آنان را به عذاب شدید و دردناک دنیوی مبتلا می‌کند.» نباید از یاد برد که اسراف، سبب قساوت قلب، ضعف ایمان، فساد، عادت به گناه و فراموش کردن بندگی خداوند می­ شود. برای مثال پیامبر دربارۀ اسراف در خوردن می‌فرمایند: «از پرخوری بپرهیزید که اعضای بدن را در اطاعت خداوند تنبل می‌سازد.»
از دیگر آثار زیان­بار اسراف، درماندگی و پشیمانی است. زمانی‌که انسان با اسراف و زیاده­ روی، سبب تباهی اموال و مواهب زندگی می ­شود، به حسرت دچار خواهد شد. خداوند در آیۀ ۲۹ سورۀ اسرا می‌فرماید: «نه هرگز دست خود را در احسان به خلق، محکم بسته‌دار و نه بسیار باز و گشاده، که هرکدام کنی به نکوهش و حسرت خواهی نشست.» و در جای دیگری حضرت علی(ع) فرموده اند: یعنی: «هرکه خوراکش زیاد باشد، سلامتی­اش کم باشد، بار زندگی بر دوش او سنگین شود.»
بی‌شک این موارد، انحصاری نیستند و عوامل  پدیدآورندۀ اسراف و همچنین آثار منفی و زیان­بار آن بر زندگی فردی و اجتماعی بشر، بسیار گسترده‌تر است و بررسی تمام این موارد و مسائل در این‌جا، نمی‌گنجد.