سرمقاله / کتابت را جا بگذار

کتابت را جا بگذار

محبوبه حیدری

قدم اول

نخستین بار فردی به نام «رول هورنباکر» که یک فروشنده‌ی رایانه در آمریکا بود، این طرح را برنامه ریزی کرد و نام آن را  Book Crossing به معنای «کتاب در گردش» گذاشت. و سایتی با نام «کتابت را جا بگذار» راه اندازی کرد. این برنامه‌ها در سال ۲۰۰۱ آغاز شدند.

برچسب بزن، رها کن

در طرح «کتابت را جا بگذار»، سه کار انجام می‌شود: کتابتان را برچسب می‌زنید، آنرا در محلی عمومی رها می‌کنید و بعد از طریق سایت رد آن را می گیرید. قرار نیست فردی که کتاب خود را رها می‌کند، هویتی از خود به جا بگذارد. او تنها از طریق نوشته اول کتاب پیام خود را به دیگران می رساند: «شما نیز بعد از خواندن کتاب، آن را در محلی مشابه قرار دهید تا دیگران هم بتوانند از این کتاب استفاده کنند.»

کتابخانه جهانی

هدف این طرح تبدیل کردن دنیا به یک کتابخانه بزرگ است؛ آنطور که در هر مکان عمومی کتابی برای خوانده شدن وجود داشته باشد. این طرح در سراسر جهان مورد استقبال واقع شد. آنچنان که تا کنون ۱۵۹۹۴۲۶ نفر عضو این شبکه بوده و ۱۱۴۴۳۴۸۵ کتاب در ۱۳۲ کشور در حال سفر هستند. این آمار که در سایت کتاب در گردش ثبت شده، تنها مختص افراد و کتابهایی است که به عضویت این سایت درآمده‌اند، چه بسا کتابهای بیشتری در جهان که جا گذاشته شده اند و هرگز در سایت ثبت نشده باشند. بنابراین می توان امیدوار بود که آمار بهره‌مندان از این طرح بیش از اینها باشد.

از این طرح در سراسر جهان استقبال ویژه‌ای شده است. هم اکنون در ایتالیا و فرانسه، انگلیس، آلمان، هلند، فنلاند، ایران و … این طرح در حال اجرا و گسترش است.

کتابت را جا بگذار در ایران

علاوه بر اجرای مردمی و بدون برنامه‌ریزی نهادی که خودجوش اتفاق افتاده است و افراد کتابهای خود را پس از خوانده شدن در مکانهای عمومی مثل ایستگاه اتوبوس، مطب پزشک، مترو، فرودگاه و … جا گذاشته‌اند، سازمانها و نهادهای مختلف نیز با برنامه ریزی به اجرای این طرح پرداختند. از جمله سازمان آموزش پرورش که این طرح را با حضور ۵۰ کتابخوان برتر خود کلید زده است. همچنین در تازه‌ترین اجرا، در فروردین ۹۵، مرکز کتابخانه‌های عمومی زنجان، به عنوان برگزار کننده این طرح و با شعار «اهدای دانایی» برگزار شده است و از مردم خواسته شده که همانند دیوار مهربانی کتاب‌های خود را نیز به رسم مهربانی در مکانهای عمومی جا بگذارند و از این طریق دانایی را به دیگران هدیه کنند.

هفته کتاب

این طرح بیش از هر زمان دیگری در هفته کتاب اجرا شده است. در واقع نمی توان برای این طرح زمان مشخصی در نظر گرفت، بلکه یک جریان همیشگی است. اما در هفته کتاب بیش از زمانهای دیگر متولیان از مردم خواسته اند که در این طرح شرکت کنند. سازمان کشاورزی، دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش، فرهنگسراها و شهرداری از جمله نهادهایی بودند که به اجرای این طرح همت گماشته‌اند.

مزایای طرح

از مزایای این طرح کمک به افرادی است که توانایی خرید کتاب ندارند ولی مطالعه کردن را دوست دارند و احساس نیاز می‌کنند. اگر این طرح آنقدر همه‌گیر شود که شما در هر مکان عمومی که قدم می گذارید یک کتاب تازه و جا گذاشته نصیب‌تان شود، آنوقت دیگر نمی توان «عدم توانایی مالی» را دلیلی برای کتاب نخواندن دانست.

به جز این فرهنگ کتاب‌خوانی از کتاب‌خانه‌ها و قفسه‌های کتابفروشی به میان عامه مردم آورده می‌شود. مردم کتابها را می بینند که جا به جا رها شده اند و آنها را به سمت خود فرا می خوانند. تصور کنید زنی خانه دار که بعد از خرید خانه در ایستگاه اتوبوس منتظر است و کنار خود کتابی را می بیند و ترجیح می دهد به جای زل زدن به خیابان، کتاب را ورقی بزند، با یادداشت اول آن روبه رو می شود و هدف را در می‌یابد، ورقی می زند و از کتاب لذت می برد. به همین سادگی کتابها سفر خود را در میان خانه ها و شهرها و روستاها آغاز می کنند و دیگر محصور در قفسه های کتاب باقی نمی مانند. شاید این بزرگترین رسالتی است که به عهده‌ی همه کتابخوانهای جهان است.

سومین مزیت این طرح گلچین شدن کتاب‌های خوب است. یکی از قوانین نانوشته‌ی این طرح جا گذاشتن کتابی است که خودمان آنرا خوانده و لذت برده ایم و به نظرمان کتاب خوب و مفیدی می آید. هرگز کسی کتاب هایی که به نظرش بیهوده و خالی از لطف هستند را به دیگران تقدیم نمی کند. بنابراین کتابهایی سفر خود را در این طرح آغاز می کنند که از سطح معمولی بالاترند و عده‌ی زیادی آن را پسندیده اند و استفاده کرده اند. پس این طرح خود به خود نوعی دست‌چین کردن کتابها نیز می تواند باشد.

معایب این طرح

این طرح آنقدر هیجان انگیز و جالب و مثمرثمر است که کمتر می توان عیبی برای آن در نظر گرفت و اگر هم باشد به قدری پررنگ نیست که بر اجرای آن بتوان تشکیک کرد. اما ممکن است افرادی که هدف اصلی طرح را متوجه نشده اند، به جا گذاشتن کتابهای دورریختنی، دوست نداشتنی و بیهوده خود رو بیاورند و با خود بگویند: «من که می خواستم بریزمشون دور، حالا میذارم تو ایستگاه اتوبوس». و شاید عده ای پیدا شوند که کتاب را پیدا کنند و آنرا نخوانند یا به عبارتی آخرین حلقه‌ی گردش کتاب باشند. با این حال تعداد کسانی که ممکن است در این طرح خلل ایجاد کنند آنقدری نیست که بتوان این طرح را زیر سئوال برد.

پیشنهاد

رها کردن کتابها در ایستگاهها تاکسی و مترو، روی صندلی مطب و جا به جای حیاط دانشگاه و فرودگاه ممکن است باعث تخریب و از بین رفتن کتابها شود، اما اگر در مکانهای عمومی جایی برای جا گذاشتن کتابها در نظر گرفته شود به حفظ و نگهداری کتابها کمک می شود و همچنین افرادی که به دنبال کتاب خواندن هستند، می توانند به یک مکان مشخص رجوع کنند. با این حال تعداد این قفسه و مکانهای مورد نظر باید آنقدر زیاد باشد که دیده شود و مغفول نماند.