وبسایت روزنامه امروز خراسان جنوبی
امروز خراسان جنوبی- صادقی
در شرایطی که فضای آموزشی یکی از بنیادی‌ترین شاخص‌های عدالت در آموزش است، مدارس شهر بیرجند با تراکم دانش‌آموزی بالا، فرسودگی زیرساخت‌ها و کمبود فضاهای استاندارد، در حال دست‌وپنجه نرم کردن با چالشی جدی هستند. وعده بهره‌برداری از ۱۷ پروژه آموزشی تا پایان سال، هرچند امیدبخش، اما هنوز پاسخگوی نیازهای انباشته‌شده سال‌های گذشته نیست. آیا این وعده‌ها می‌توانند تأثیری واقعی بر آموزش نسل آینده بیرجند بگذارند؟
تصویری از بحران
بیرجند، یکی از شهرهای فرهنگی و دانشگاهی شرق کشور، سال‌هاست با یکی از جدی‌ترین چالش‌های زیرساختی در آموزش‌وپرورش روبه‌روست: کمبود فضای آموزشی. سرانه آموزشی در این شهر نه‌تنها پایین‌تر از استانداردهای جهانی است، بلکه حتی از میانگین ملی نیز عقب‌تر است.
در شرایطی که میانگین کشوری فضای آموزشی حدود ۵/۵ مترمربع برای هر دانش‌آموز است، در بیرجند این عدد به ۵/۴ متر هم نمی‌رسد. در برخی مدارس، تعداد دانش‌آموزان در یک کلاس تا ۴۵ نفر گزارش شده و همین مسئله، کیفیت یادگیری، سلامت روانی، ارتباط با معلم و حتی مسائل بهداشتی را به‌شدت تحت‌الشعاع قرار داده است.
به گفته حامد رخسارپور، مدیرکل نوسازی مدارس خراسان جنوبی، از ۸۵ پروژه آموزشی در حال ساخت در استان، ۱۷ پروژه در شهرستان بیرجند قرار دارد و طبق وعده‌ها، این پروژه‌ها تا پایان سال به بهره‌برداری خواهند رسید. در مجموع این پروژه‌ها شامل ۴۱۰ کلاس درس و ۳۵ هزار مترمربع زیربناست که بیش از ۸۰ درصد آن‌ها آغاز شده‌اند.
هرچند نمی‌توان از ارزش این پروژه‌ها غافل شد، اما واقعیت این است که این اقدامات تازه در حال جبران بخشی از کاستی‌های چند دهه گذشته هستند. با افزایش روزافزون جمعیت دانش‌آموزی، به‌خصوص در مناطق کم‌برخوردار شهر بیرجند، ساخت ۱۷ مدرسه در برابر نیاز واقعی، بیشتر شبیه پانسمانی بر زخم عمیق است گویی مسئولان هم خود این مهم را می دانند؛ مدیر کل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس اعلام کرده: با توجه به سرانه پایین فضای آموزشی، بیرجند در اولویت نهضت توسعه عدالت در فضاهای آموزشی قرار گرفت.
مدارس دو نوبته؛ نظام آموزشی خسته
در حال حاضر، طبق آخرین گزارش‌ها، بیش از ۴۶ مدرسه در بیرجند به صورت دو نوبته فعالیت می‌کنند؛ مدلی که بیش از آنکه کارآمد باشد، برای سال‌ها نشانه‌ای از عقب‌ماندگی در برنامه‌ریزی آموزشی کشور بوده است.
مدرسه‌ای که در دو شیفت صبح و عصر اداره می‌شود، نه‌تنها معلمان و کارکنانش را فرسوده می‌کند، بلکه دانش‌آموزان را از بسیاری از فعالیت‌های فرهنگی، ورزشی و هنری محروم می‌سازد. زمان کوتاه، فشرده‌شدن برنامه‌ها و نبود وقت برای آموزش‌های مهارتی، نتیجه مستقیم این مدل اجرایی است.
تحلیل پیامدها؛ آموزش قربانی
کمبود فضا
کمبود فضای آموزشی تنها به معنای نبود دیوار و سقف نیست. تأثیر آن چندوجهی و عمیق است. تراکم بالای دانش‌آموز در کلاس درس، رابطه انسانی بین معلم و دانش‌آموز را کاهش می‌دهد، فرصت آموزش فردی را از بین می‌برد و محیط یادگیری را خشک و بی‌روح می‌کند.
در مدارس فاقد امکانات جانبی، آموزش صرفاً محدود به کتاب و تخته می‌شود؛ خلاقیت جایی برای بروز نمی‌یابد، و دانش‌آموز تبدیل به گیرنده‌ای منفعل از اطلاعات می‌شود. همچنین در نبود فضاهای مشاوره، سالن‌های ورزشی و آزمایشگاه، توسعه‌یافتگی ذهنی و جسمی دانش‌آموزان متوقف می‌شود.
فراتر از این، کمبود فضا در مدارس حاشیه‌ای و روستایی اغلب موجب ترک تحصیل دختران و دانش‌آموزان کم‌برخوردار می‌شود که نمی‌توانند مسافت زیادی را برای حضور در مدارس شهری طی کنند.
فرسودگی مدارس؛ چالشی دیگر
در دل بحران
یکی دیگر از ابعاد بحران فضای آموزشی در بیرجند، فرسودگی بالای مدارس موجود است. بسیاری از ساختمان‌های مدارس این شهر قدمتی بالای ۳۰ سال دارند، سیستم گرمایشی مناسب ندارند و در زمستان یا تابستان، شرایطی نامطلوب برای یادگیری ایجاد می‌شود. برخی مدارس حتی با چالش نشت گاز، خطر آتش‌سوزی و تخریب مواجه‌اند.
سرویس‌های بهداشتی غیربهداشتی، نبود دسترسی به اینترنت، نداشتن میز و نیمکت استاندارد از دیگر مشکلات شایع در مدارس قدیمی این شهر است.
نقش خیرین و مسئولیت پذیری دولت
جشنواره خیرین مدرسه‌ساز در استان خراسان جنوبی در حال برگزاری است و در همین راستا ۱۶ توافق‌نامه با خیرین امضا شده که منجر به آغاز عملیات ساخت ۱۶ فضای آموزشی دیگر خواهد شد. شعار این جشنواره، «همت مردم کویر از عشق تا امید» است؛ شعاری که نشان می‌دهد مردم منطقه، بیش از مسئولان، دغدغه‌مند وضعیت آموزشی هستند.
با این حال، تکیه بیش از حد بر خیرین، مسئولیت‌پذیری دولت را کم‌رنگ می‌کند. توسعه پایدار آموزشی نیاز به نظام بودجه‌ریزی پایدار، مطالعات کارشناسی و ساختار قوی دارد، نه صرفاً اقدامات داوطلبانه.
چشم‌انداز راه‌حل‌محور؛
عبور از وضعیت موجود
برای بهبود شرایط آموزشی بیرجند باید افزایش بودجه آموزش‌وپرورش در مناطق محروم در اولویت قرار گیرد. راه‌اندازی سامانه ملی رصد فضای آموزشی می‌تواند تخصیص منابع را هدفمندتر و شفاف‌تر سازد. همچنین ایجاد فضاهای چندمنظوره آموزشی با قابلیت‌های فرهنگی، ورزشی و مشاوره‌ای، کیفیت یادگیری را بهبود می‌بخشد. ظرفیت دانشگاه فرهنگیان استان باید گسترش یابد تا معلمان بومی بیشتری تربیت شوند و انگیزه ماندگاری در مناطق کمتر توسعه‌یافته افزایش یابد. از سوی دیگر تقویت نقش شوراهای آموزش و پرورش در تصمیم‌گیری‌های منطقه‌ای می‌تواند به توزیع منابع و برنامه‌ریزی‌های مبتنی بر نیازهای محلی کمک کند.
آنچه امروز در مدارس بیرجند می‌گذرد، تنها یک مشکل فنی در ساخت‌وساز نیست؛ بلکه مسأله‌ای اجتماعی، فرهنگی و توسعه‌ای است. کیفیت آموزش در گرو فضاست، و بدون فضای مناسب، تلاش‌ها در حوزه محتوا و نیروی انسانی نیز نتیجه‌ای نخواهد داد.
افتتاح ۱۷ پروژه آموزشی، اگرچه قابل تقدیر است، اما آغاز راهی طولانی برای رفع محرومیت آموزشی در مرکز خراسان جنوبی است. این پروژه‌ها باید با چشم‌انداز بلندمدت و در قالب یک تحول واقعی در عدالت آموزشی پیگیری شود.
بازدیدها: ۱۲
