درخواست شفافیت اقتصادی، جایگزین تحریم ها

معصومه امینی – جمهوری اسلامی ایران برای اجرای برجام خیلی زود کلیه‌ی تعهدات خود را به انجام رساند. در واقع مرحله‌ای را آغاز کرد که برگشت‌پذیری آن سال ها طول می‌کشد. در طرف مقابل، ایالات متحده در اجرای تعهدات خویش کاملاً ناقص و کج‌دار و مریز عمل کرد، به نحوی که در اجرای بسیاری از تعهدات خود در رفع تحریم‌های اقتصادی و بانکی به طرح بهانه‌های گسترده دست زده و عملاً با وجود لغو تحریم‌ها، کشور ایران را با محدودیت‌های فراوان مواجه نموده است. یکی از این بهانه‌ها عدم وجود شفافیت در اقتصاد ایران است.

بهانه های واهی جایگزین تحریم ها می شوند

ساز وکار و عملکرد اقتصادی کشور از نظر سیاست‌های منطقه‌ای به شدت محرمانه است. در واقع بخش قابل توجهی از برنامه‌های امنیتی کشور و اثرگذاری بر جبهه‌ی مقاومت، ارتباط نزدیکی به حمایت‌های اقتصادی ایران در عراق و سوریه و همچنین برنامه‌های مشابه آن در لبنان و منطقه‌ی خاورمیانه دارد. علاوه بر آن از این برنامه‌ی اقتصادی گروه‌ها و افرادی بهره‌ می‌برند که با عنوان دوستان ایران، به رفع محدودیت‌های فراوان و حل مشکلات جمهوری اسلامی ایران کمک می‌کنند. برای مثال دلال‌ها و تاجران واسطه‌ای، که از کشورهای مختلف اقدام به تهیه‌ی کالاهایی که فروش آنها به کشور ممنوع است می کنند، جزئی از این برنامه هستند. گذشته از این مسائل، بسیاری از پروژه‌ها و برنامه‌های زیربنایی و عمرانی کشور امروز توسط بخش‌های انقلابی چون سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اجرا می‌شود که از نظر ایالات متحده‌ی آمریکا تهدید محسوب می‌گردد. در اولین مرحله به نظر می‌رسد بهانه جویی ایالات متحده‌ی آمریکا تحت عنوان عدم شفافیت برنامه‌ی اقتصادی ایران، معطوف به همین ماجرا باشد. در واقع توقف تأثیر منطقه‌ای ایران به ویژه در محور مقاومت و مقابله با تروریست‌های پرورش یافته توسط دولت آمریکا می‌تواند اولین هدف این بهانه جویی‌ها باشد.

چه شفافیتی؟

آن چه ایالات متحده‌ی آمریکا از شفافیت اقتصادی اعلام می‌کند، ایجاد تضمین‌هایی است مبنی بر اینکه از همکاری اقتصادی و تجاری ایران و غرب، نهادهای انقلابی کشور چون سپاه پاسداران راه نفوذ پیدا نکنند و یا اینکه در نتیجه‌ی همکاری‌های اقتصادی، پولشویی اتفاق نیافتد و یا پای گروه‌هایی که در لیست سیاه دولت آمریکاست به میان نیاید. در واقع ایالات متحده در ظاهر اعلام می‌کند که از شفاف نبودن ساز وکار سیستم اقتصادی ایران نگران است و بابت همین نگرانی نمی‌تواند اجازه‌ی همکاری اتباع و شرکت‌های آمریکایی را با جمهوری اسلامی بدهد. شفاف‌سازی سیستم اقتصادی ایران هم از نظر آن ها به ایجاد ابزارهای داخلی و نظارت‌های بین‌المللی نیاز دارد. در واقع زمانی می‌توان ادعا کرد اقتصاد ایران دارای شفافیت است که همان پروسه‌ای که دولت آمریکا در مورد انرژی هسته‌ای می‌خواست، اعمال گردد. یعنی هم ساز وکارهای داخلی ایجاد گردد و هم نهادهای بین‌المللی بتوانند بر برنامه‌ی اقتصادی ایران و نحوه‌ی عملکرد آن نظارت داشته باشند. جان اسمیت مدیر اجرایی دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا پیش از این گفته است: ««عدم شفافیت»، «نیاز به مدرن سازی» و شفاف سازی برای نیل به استاندارهای مورد نظر غرب در مسائل اقتصادی و انجام «اقدامات تحریک‌آمیز از سوی ایران»، موضوعات و نگرانی‌هایی هستند که مانع از تعامل شرکت‌های غربی با ایران می‌شود».

آن چه در پی آن هستند

واضح است آنچه در پیامد موضوع رخ خواهد داد دسترسی کامل ایالات متحده به کانال‌های ارتباطی و حمایتی ایران از مقاومت است. تمامی ارتباطات مؤثر ایران در منطقه لو خواهد رفت و در واقع دست کشور از حمایت از منافع حیاتی خویش در خاورمیانه قطع خواهد شد. در این شرایط ایران به کشوری مبدل می‌گردد که قدرت اثرگذاری در محیط پیرامون خود را نیز ندارد و در حصری دورتادور گیر خواهد افتاد. گرچه با اجرایی شدن برجام بسیاری از کارشناسان اعلام کرده بودند نفس اجرای برجام و رفع تحریم‌ها خود به خود باعث ایجاد شفافیت اقتصادی می‌شود. محمد مهدی سیادت از فعالان اقتصادی در دی‌ماه سال گذشته با اشاره به اجرای برجام و اثر آن در اقتصاد ایران گفته بود: «از این پس تولیدکنندگانی که نیاز به مواد اولیه ی خارجی داشته و یا واردکنندگان کالاهای خارجی دیگر برای انتقال وجه، حمل و نقل و دریافت کالا نیاز به کانال‌های غیررسمی و پرهزینه نخواهند داشت». اما به نظر می‌رسد چنین اتفاقی هرگز رخ نداد، چرا که علی‌رغم برداشته شدن تحریم‌ها، طرف‌های غربی با ایجاد ترس و تهدید مانع همکاری بخش خصوصی غرب با کشورمان شدند و محدودیت‌های غیر تحریمی فراوانی پیش آوردند.

حالا همین طرف‌های غربی علت محدودیت‌ها را عدم شفافیت اقتصادی ایران ذکر می‌کنند و خواهان نظارت دقیق و ذره‌بینی بر سیستم اقتصادی کشورمان هستند. در زمینه‌ی شفافیت مالی باید دو تفاوت عمده قائل شد. موضوع ایجاد شفافیت در نظام داخلی اقتصادی کشور و ایجاد ابزارهای دقیقی است که دستگاه‌های بازرسی و نظارتی بتوانند مبادی فساد خیز را از بین ببرند. همان گونه که دکتر احمد توکلی نیز در این باره گفته است: «برخی وقت ها شفافیت آنقدر مهم است که می توان بدون هیچ زحمتی برای کسی، هزینه های زندگی سایر مردم را کاهش داد. باید شرایطی را فراهم کنیم که مردم داوطلبانه اطلاعات خود را شفاف سازی کنند، آن وقت به نفع خودشان هم هست. در نیجریه برای رفع اتهام از مسئولان و جلوگیری از سوءاستفاده و فساد، فرآیند انعقاد قرارداد مناقصاتی که برگزار می شود را مستقیم از تلویزیون پخش می کنند. چنین شفافیتی باعث افزایش اعتماد مردم شده و زمینه های فساد را نیز کاهش می دهد». اما اگر قرار باشد سیستم شفافیت اقتصادی توسط نهادهایی غیر از سازمان‌های بازرسی داخلی و توسط بیگانگان کنترل و زیر ذره‌بین گرفته شود، این به خودی‌خود استقلال اقتصادی و در نهایت استقلال کشور در تمام بخش‌ها را زیر سوال برده و از بین خواهد برد. در واقع هیچ کشور مستقل و آزادی نمی‌پذیرد که این چنین خود را محدود نماید که کشور دیگری بر برنامه‌ی اقتصادی آن کنترل و نظارت داشته باشد تا بلکه شفافیت آن را تأیید کند.

در واقع اگر منظور ایالات متحده‌ی آمریکا از عدم شفافیت، نقش و اثر نهادهای انقلابی ایران در اقتصاد و تلاش منطقه‌ای ایران در مقابله با آمریکا و رژیم صهیونیستی و حمایت از گروه‌های مقاومت است، باید گفت که در سیستم اقتصادی جمهوری اسلامی هرگز شفافیت را نخواهد دید. ایران کشوری مستقل و آزاد است و هرگز تحت هیچ شرایطی به بیگانگان اجازه ی ورود و دسترسی به مسائل محرمانه ی خود را نخواهد داد.