یادداشت: قاعده طلایی زندگی

امروز خراسان جنوبی – زنگویی zangoei@birjandtoday.ir / دین، یک مفهوم متعالی است و ناظر به افکار مختلف که هر کدام سویه هایی از سعادت و معرفت را نشان می دهند. دین اما “همه زوایا” و سویه ها را در بر می گیرد. این در برگیری در گذر زمان، شاملِ دریافت های تازه هم می شود لذا شایسته است با نوخوانی و نوجویی در دین و مفاهیم زندگی، یافته ها را با تراز دین بسنجیم. می شود میان بسیاری از مفاهیم و دین، ارتباط برقرار کرد از جمله مفاهیم مدرن و مدرنیته . صاحب نظران مختلفی در این باره سخن گفته اند و هر کدام از دریچه ای به موضوع نگریسته اند که خود با مطالعه بدان رسیده اند. استاد مصطفی ملکیان هم از جمله قامت کشیده های نواندیشی دینی است که سخنِ نو فراوان دارد. سخنانی که حاصلِ جستجوهای عمیق در دین و مفاهیم نو است. او در گفتگوی «چالش‌های دین و مدرنیسم در جهان اسلام» در این باره می گوید: “به‌نظر من می‌شود انسان مدرن یا مدرنیست باشد و در عین حال معتقد باشد به اینکه ورای جهان طبیعت، جهان یا جهان‌های دیگری هم هست؛ می‌تواند معتقد باشد که در کل جهان هستی جریانی از آگاهی و خیرخواهی وجود دارد. می‌تواند مدرن و مدرنیست باشد و معتقد باشد که زندگی بی‌معنا نیست. می‌تواند مدرن و مدرنیست باشد و معتقد باشد که انسان بر سرنوشت خودش حاکم است. می‌تواند این‌ها باشد و معتقد باشد که ذره‌ای نیکی کردن واکنش متناسب خودش را در جهان خواهد داشت؛ ذره‌ای بدی کردن هم واکنش متناسب خودش را خواهد داشت. یعنی نظام جهان، نظام اخلاقی است.
برای کشف «گوهر دین» باید از دو نیروی عقل و وجدان اخلاقی استفاده کنیم. با به‌کار گرفتن عقل و وجدان اخلاقی می‌شود در تمام تعالیم ادیان و مذاهب مداقه کرد و فهمید که «غرض و مراد» از این احکام و تعالیم چه‌چیزی بوده است. آن غرض و مراد نهایی را «گوهر دین» گوییم و بقیه را هم با مراتب مختلف صدف به‌حساب بیاوریم. عقل و وجدان اخلاقی با رجوع به احکام و تعالیم متون مقدس دینی و مذهب می‌فهمد که غرض از این‌ها چه بوده است. آن غرض می‌شود گوهر دین و بقیه می‌شود صدف دین.
در واقع با کارکرد درست عقل و کارکرد درست وجدان اخلاقی ما گوهر دین را درمی‌یابیم و می‌فهمیم که دیگر هر چیزی خلاف این باشد، به گوهر دین آسیب می‌رساند. به‌تعبیر خیلی ساده به شما بگویم: آیا به نظر شما وجدان اخلاقی این حکم را نمی‌پذیرد که «با دیگران چنان رفتار کن که خوش داری دیگران با تو رفتار کنند» این یکی از گوهر‌های تعالیم همه ادیان است و اتفاقاً در همه ادیان جهانی بلااستثناء این یک آموزه مشترک است و از این نظر کسانی که در ادیان مطالعه و تحقیق می‌کنند به این اصل گفته‌اند: «Golden Rule» یعنی قاعده زرین، قاعده طلایی که در همه ادیان مشترک است و من در جایی دیگر گفته‌ام و از همه متون مقدس ادیان و مذاهب دهگانه شاهد آورده‌ام که همگی گزاره‌ «با دیگران چنان رفتار کن که خوش داری دیگران با تو رفتار کنند» را قبول دارند. این را وجدان اخلاقی می‌پذیرد.” این یک زاویه تازه است از نگاه دین مدارانه به زندگی و مفاهیم مدرن که می تواند ما را به دریافت های تازه و روزآمد برساند. فکر می کنم جامعه دینی و به ویژه جوانان این جامعه باید با خوانش آثار پژوهشگران با سویه های فکری متفاوت، خود را در آستانه نگاه های نو و دریافت های مؤمنانه از مفاهیم روز قرار دهند. این می تواند به توسعه معارف دینی کمکی شایان بکند….